Perang proksi adalah konflik yang melibatkan pihak-pihak yang bertindak sebagai wakil atau suruhanjaya bagi pihak-pihak lain yang mempunyai kepentingan dalam konflik tersebut. Perang proksi biasanya berlaku di negara-negara yang lemah, tidak stabil atau terpecah-belah, di mana pihak-pihak luar dapat memanfaatkan keadaan untuk mencapai matlamat mereka.
Salah satu contoh perang proksi yang berlaku di dunia sekarang ialah di Sudan, sebuah negara di Afrika Utara yang mengalami krisis politik dan kemanusiaan sejak beberapa dekad. Sudan telah mengalami perang saudara antara kerajaan pusat dan gerakan pemberontak di wilayah selatan dan barat negara itu, yang menyebabkan jutaan orang terbunuh, terluka atau menjadi pelarian.
Pada tahun 2011, Sudan Selatan mengisytiharkan kemerdekaannya daripada Sudan selepas referendum yang disokong oleh masyarakat antarabangsa. Namun, perpisahan ini tidak menyelesaikan konflik di Sudan, malah menimbulkan isu-isu baru seperti pembahagian sumber minyak, sempadan dan keselamatan. Sudan Selatan juga mengalami perang saudara dalaman antara faksi-faksi politik dan etnik yang bersaing.
Pada Oktober 2021, tentera memecat kerajaan peralihan pimpinan Perdana Menteri Abdalla Hamdok dan mengisytiharkan darurat. Tindakan ini menimbulkan kemarahan rakyat Sudan yang menuntut pemulihan demokrasi dan penamatan pemerintahan tentera.
Namun, tentera Sudan tidak bersendirian dalam menghadapi protes rakyat. Mereka mendapat sokongan daripada pasukan separa tentera Rapid Support Forces (RSF) yang diketuai oleh Mohamed Hamdan Dagalo, atau lebih dikenali sebagai Hemeti.
RSF adalah sebuah pasukan yang terdiri daripada bekas pemberontak Darfur yang telah ditubuhkan pada 2013 sebagai cawangan rasmi tentera Sudan. Pasukan ini terkenal dengan kekejamannya terhadap penduduk sivil di Darfur dan juga terlibat dalam konflik di negara-negara jiran seperti Libya dan Yaman. RSF juga didakwa mendapat sokongan kewangan dan senjata daripada Arab Saudi dan Emiriah Arab Bersatu (UAE) yang merupakan sekutu Amerika Syarikat (AS) di rantau ini.
Kepentingan AS di Sudan
AS pula mempunyai kepentingan strategik di Sudan kerana negara ini mempunyai kedudukan geografi yang penting di Afrika Timur dan juga sumber minyak yang banyak. AS juga mahu menghalang pengaruh Iran dan Rusia di Sudan yang merupakan bekas sekutu Hamdok. Oleh itu, AS telah memberi sokongan politik dan diplomatik kepada tentera Sudan dan RSF dengan harapan dapat menstabilkan keadaan di negara itu dan menjadikannya sekutu AS.
Namun, sokongan AS kepada tentera Sudan dan RSF telah menyebabkan ketegangan antara kedua-dua pasukan itu. Tentera Sudan merasakan RSF terlalu kuat dan berpengaruh dan mahu mengawal sektor minyak dan gas di Sudan. RSF pula merasakan tentera Sudan cuba menghalang cita-cita mereka untuk menjadi pemain utama dalam politik Sudan.
Ketegangan ini meletus dan menjadi pertempuran pada 16 April 2023 apabila RSF menyerang beberapa pangkalan tentera di Khartoum dan menguasai istana presiden dan beberapa lapangan terbang. Pertempuran ini telah mengorbankan hampir 100 orang awam dan tentera setakat ini.
AS telah menggesa gencatan senjata segera antara tentera Sudan dan RSF dan berkata pegawai AS sedang berhubung dengan pemimpin tentera di sana. Namun, gencatan senjata 24 jam yang dilaksanakan pada 17 April 2023 tidak berjaya menghentikan pertempuran. Kedua-dua pihak masih berkeras untuk mempertahankan kedudukan mereka dan menyalahkan pihak lain atas keganasan itu.
Kesimpulannya, perang proksi AS di Sudan adalah satu konflik yang kompleks dan berbahaya yang melibatkan pelbagai kepentingan dan kuasa di dalam dan luar negara. Perang ini bukan sahaja mengancam keselamatan dan kesejahteraan rakyat Sudan tetapi juga menjejaskan kestabilan rantau Afrika Utara.
Perlu ada usaha bersama daripada masyarakat antarabangsa untuk menyelesaikan konflik ini secara damai dan adil bagi semua pihak.
Wafiq Azman
Ketua Knowledge Management Centre, IRIS Institute
